Tự do và kỷ luật là hai phạm trù thường không đi cùng nhau, nhất là đối với con trẻ. Điều này dường như rất vô lý khi ta cho trẻ được quyền tự do nhưng vẫn đặt ra những nguyên tắc kỷ luật hoặc ngược lại trẻ phải tuân theo những quy định mới có được tự do. Chúng ta thường quan niệm rằng trẻ con chỉ có thể “cư xử đúng đắn” khi áp đặt những nguyên tắc kỷ luật khắt khe đối với chúng, đồng nghĩa với việc trẻ mất đi quyền tự do – đó cũng chính là những quan điểm cũ xưa trong giáo dục. Tuy nhiên, nhà giáo dục học nổi tiếng Maria Montessori đã khám phá ra rằng cả hai phạm trù “Tự do” và “Kỷ luật” này thật sự có mối liên hệ và gắn kết với nhau.
Người lớn chúng ta thường hay áp đặt lên con trẻ những nguyên tắc kỷ luật mà không quan tâm đến cảm nhận, tâm tư của chúng. Các bé phải tuyệt đối vâng lời, làm theo và không được thắc mắc những điều người lớn yêu cầu. Tuy nhiên, nguyên tắc kỷ luật thật sự lại được hình thành một cách tự nhiên trong con người trẻ. Trẻ sẽ mất nhiều thời gian hơn để tự hình thành tính kỷ luật bên trong mình, chứ không chỉ đơn giản là việc nghe theo những yêu cầu của người lớn như là “Ngồi xuống và giữ trật tự” hay thậm chí là những hình phạt nếu không làm theo. Ra lệnh và yêu cầu trẻ phải làm theo đúng quy định không thể hình thành tính kỉ luật trong trẻ được mà hãy để chúng tự do trải nghiệm và đúc kết kinh nghiệm cho bản thân, điều đó sẽ mang lại nhiều ích lợi lâu dài hơn.
Đối với một đứa trẻ nhỏ, ban đầu việc kiểm soát những hành vi của mình rất khó khăn. Việc bắt một đứa trẻ mẫu giáo phải ngồi yên là điều không thể bởi chúng vẫn chưa biết cách tự kiểm soát cũng như kết hợp suy nghĩ và hành động của mình để lắng nghe theo lời người lớn. Khi đó trẻ rất cần sự giúp đỡ và quan tâm để rèn luyện tính kỷ luật, chúng ta không nên la rầy hay trách mắng trẻ. Trẻ cần được tự do làm những gì mình muốn và tham gia những hoạt động mình thích. Trẻ được tự do thực hiện những hoạt động tại lớp học Montessori sẽ giúp trẻ phát triển về mặt thể chất, học cách kiểm soát và phối hợp hoạt động các nhóm cơ, đồng thời hoàn thiện về nhận thức và tình cảm khi trẻ được luyện tập suy nghĩ về một vấn đề nào đó, hay việc trẻ được quyết định thời gian biểu của mình cũng như chứng kiến những phản ứng tích cực và tiêu cực của người khác đối với hành động của mình.
Tuy nhiên sự tự do này cũng cần có những giới hạn riêng, đó là một vài những quy định đơn giản đối với những hành vi nên và không nên và phải được giải thích cặn kẽ, hợp lí cho trẻ hiểu. Cũng giống như người lớn, trẻ sẽ dễn dàng tuân theo quy định hơn nếu hiểu rõ được lí do đằng sau những quy định đó. Nếu trẻ nhận thức một cách tự nhiên được hậu quả xảy ra do hành động của chính mình thì điều này sẽ giúp chúng hiểu được sự gắn kết giữa hai mệnh đề nguyên nhân và kết quả. Dần dần trẻ hình thành thói quen suy nghĩ thật kĩ trước khi làm và trở nên khôn ngoan hơn để tránh những hậu quả xấu có thể xảy ra.
Chúng ta thay vì gò ép trẻ vào những khuôn khổ do mình đặt ra thì ngay bây giờ hãy tạo cho trẻ một môi trường tự do để vui chơi, học tập và chờ đến khi tự bản thân trẻ sẵn sàng nghe theo những quy định. Thực hành chính là cách duy nhất dạy chúng ta đưa ra quyết định và tự chịu trách nhiêm về quyết định đó – đây không phải là một kỹ năng có thể được truyền đạt bằng lý thuyết mà phải là mỗi cá nhân tự trải nghiệm và đúc kết bài học quý giá từ những sai lầm. Hơn nữa, trẻ được tự do sẽ học được tính kỷ luật, chúng sẽ biết cách kiểm soát cơ thể và hành vi, suy nghĩ sâu sắc về những lựa chọn trước khi đưa ra quyết định, trở thành một con người có trách nhiêm, tôn trọng bản thân và người khác. Trẻ sẽ hình thành bên trong mình chiếc kim chỉ nam cho bản thân để biết được điều gì đúng, điều gì sai mà không cần người lớn phải ra điều kiện thưởng phạt cho hành động của chúng. Và chỉ có tại lớp học Montessori trẻ mới có được những điều này.
www.mariamontessori.com
(Kim Vân dịch)
EN
