I.Tổng quan về chương trình giáo dục Montessori cho trẻ từ 3-6 tuổi

Phát triển trí tuệ và hình thành nhân cách:

Giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi là thời kỳ vàng cho sự phát triển trí tuệ và quá trình hình thành nhân cách của trẻ. Trẻ bắt đầu chuyển từ việc hấp thụ kiến thức một cách tự nhiên và thụ động sang khả năng thấm hút có ý thức, trong đó các giác quan đóng vai trò chủ đạo. Môi trường Montessori được thiết kế tỉ mỉ để khơi gợi sự tò mò và đam mê khám phá của trẻ, giúp trẻ không chỉ phát triển về mặt trí tuệ mà còn hình thành nhân cách một cách độc lập và vững chắc.

Thông qua các hoạt động thực hành đời sống và sự tương tác với môi trường xung quanh, trẻ học cách ứng xử tinh tế, biết tôn trọng người khác và sống hoà hợp với văn hóa cộng đồng. Những bài học từ các hoạt động hàng ngày, từ việc di chuyển trong lớp học đến cách giao tiếp, giúp trẻ phát triển sự duyên dáng, lịch thiệp và tự tin. Môi trường Montessori không chỉ nuôi dưỡng sự phát triển cá nhân mà còn giúp trẻ biết trân trọng vẻ đẹp của thế giới xung quanh, xây dựng nền tảng vững chắc cho sự trưởng thành toàn diện về cả thể chất lẫn tinh thần.

• Hỗ trợ cuộc sống: 

Các hoạt động thực hành cuộc sống trong phương pháp Montessori là những trải nghiệm thực tế và gần gũi với đời sống hàng ngày. các hoạt động thực hành cuộc sống là cốt lõi để trẻ phát triển kỹ năng tự lập và hiểu biết về thế giới xung quanh. Đây là những hoạt động thường ngày mà trẻ có thể quan sát và trải nghiệm trực tiếp, từ việc tự mặc quần áo, dọn dẹp, đến chăm sóc môi trường và con người xung quanh. Trẻ quan sát và tham gia vào các hoạt động này, từ đó học cách thực hiện các kỹ năng sống một cách có mục đích và theo một tiến trình rõ ràng. Mỗi hoạt động được thiết kế đặc thù, phù hợp với văn hóa và môi trường sống của trẻ. Thông qua việc tham gia vào các hoạt động thực hành cuộc sống, trẻ phát triển cảm nhận sâu sắc về sự gắn kết với môi trường xung quanh, giúp chúng hiểu được vai trò của mình trong xã hội. Những hoạt động này không chỉ dạy trẻ về kỹ năng sinh hoạt mà còn truyền tải những giá trị văn hóa, lối sống và các hoạt động xã hội, giúp trẻ hình thành ý thức về trách nhiệm và cộng đồng.

• Thích nghi với cuộc sống và phát triển bản thân: 

​​​​​​​Montessori tin rằng trẻ cần được trao cơ hội để tự làm, tự học từ chính những trải nghiệm của mình. Khi trẻ tự tay thực hiện các hoạt động trong cuộc sống, chúng dần phát triển khả năng tự lập và khả năng thích ứng với môi trường. Giai đoạn nhạy cảm là thời điểm quan trọng khi trí tuệ thẩm thấu giúp trẻ tiếp thu mọi thứ xung quanh một cách tự nhiên. Chính vì vậy, môi trường học tập cần được chuẩn bị cẩn thận, với các hoạt động có mục đích rõ ràng, để thúc đẩy trẻ phát triển toàn diện theo nhu cầu nội tại của mình.

• Tự xây dựng nhân cách:

​​​​​​​ Trong quá trình làm việc và thực hành các kỹ năng, trẻ học cách duy trì sự tập trung và hoàn thành công việc theo một trình tự có tổ chức. Sự lặp đi lặp lại các hoạt động không chỉ giúp trẻ phát triển khả năng kiểm soát hành vi mà còn tạo điều kiện cho trẻ xây dựng trật tự bên trong, giúp hình thành nhân cách mạnh mẽ và cân bằng. Khi trẻ tự mình trải qua quá trình này, sự tự lập và sự tự tin được củng cố, trẻ cảm thấy thoải mái với bản thân và hài lòng với những gì mình đã làm được.

• Sự bình thường hoá:

Khái niệm "bình thường hóa": Trong phương pháp Montessori, "bình thường hóa" là trạng thái mà trẻ đạt được khi có thể tự do lựa chọn công việc mà mình yêu thích và thực hiện với niềm vui và sự tập trung cao độ. Đây là lúc trẻ cảm thấy hài lòng với quá trình học hỏi, không bị áp lực hay giới hạn. Khi sự tự do và trật tự được kết hợp hài hòa, trẻ phát triển khả năng tự kiểm soát, nhận thức về sự sắp xếp và biết đồng cảm, hỗ trợ người khác.

Môi trường nuôi dưỡng và phát triển: Môi trường Montessori là một không gian được chuẩn bị kỹ lưỡng, nơi mọi thứ đều có mục đích và trật tự. Không gian lớp học phải là nơi mà trẻ cảm thấy được chào đón, yêu thương và tôn trọng. Các giáo cụ cần được sắp xếp cẩn thận để trẻ có thể tự do khám phá và làm việc theo cách riêng. Môi trường này không chỉ hỗ trợ trẻ về mặt học tập mà còn là nơi trẻ phát triển các giá trị về tính thẩm mỹ, sự sạch sẽ và cảm nhận về cái đẹp – điều mà Maria Montessori đã nhấn mạnh: “Trẻ nhỏ nên được sống trong một môi trường đẹp đẽ.”

“Trẻ nhỏ nên được sống trong một môi trường đẹp đẽ” Maria Montessori (1978). “The Secret of Childhood”, p.218, Orient Blackswan.

2. Lĩnh vực giác quan - sinh học - địa lý trong chương trình Montessori

Không có hệ thống giáo dục nào có thể sánh được với phương pháp Montessori khi nói về giáo cụ phát triển giác quan. Bộ giáo cụ này vô cùng độc đáo và tuyệt vời, đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ phát triển các khái niệm trừu tượng, góp phần vào sự phát triển trí tuệ toàn diện. Thông qua các giác quan như thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, và xúc giác, trẻ dần khám phá và hiểu về thế giới xung quanh mình.

Giáo cụ giác quan không chỉ đơn thuần là công cụ giúp trẻ nhận biết và trải nghiệm thế giới bên ngoài, mà chúng còn giúp trẻ xây dựng những khái niệm trừu tượng cần thiết cho sự phát triển tư duy. Khi trẻ trải nghiệm các giáo cụ này, ấn tượng giác quan mà trẻ nhận được dần dần chuyển hóa thành những khái niệm trừu tượng sâu sắc. Những trải nghiệm này là nền tảng để trẻ phát triển tư duy một cách rõ ràng và mạch lạc hơn.

Trong giai đoạn nhạy cảm, khi trí tuệ thẩm thấu của trẻ hoạt động mạnh mẽ, các giác quan của trẻ phát triển độc lập nhưng sau đó kết hợp với nhau để tạo thành một toàn thể hài hòa. Đây chính là cách trẻ kết nối với thế giới bên ngoài, đồng thời cũng là cách mà trẻ tiếp nhận và làm giàu vốn hiểu biết của mình. Việc kết hợp giữa các giác quan giúp trẻ không chỉ phát triển nhận thức mà còn tăng cường khả năng tư duy logic, đặc biệt là trong lĩnh vực toán học.

Giáo cụ giác quan không chỉ hỗ trợ trẻ trong việc tinh chỉnh và phát triển các giác quan mà còn giúp trẻ hoàn thiện khả năng tự nhận thức bản thân và môi trường xung quanh. Những giáo cụ này đánh thức sự nhạy cảm của các giác quan, giúp trẻ mở rộng khả năng cảm nhận thế giới một cách tinh tế và sâu sắc hơn. Chúng trở thành chìa khóa giúp trẻ khám phá và hiểu rõ hơn về môi trường sống của mình, từ đó tạo nên sự kết nối sâu sắc giữa trẻ và thế giới bên ngoài.

3. Lĩnh vực ngôn ngữ trong chương trình 

Từ 3 đến 6 tuổi, trẻ trải qua một sự chuyển đổi đáng kinh ngạc từ tâm trí vô thức sang tâm trí có ý thức. Quá trình này diễn ra thông qua sự kết hợp của các chuyển động, đặc biệt là qua việc sử dụng bàn tay – được coi là "công cụ của não". Khi trẻ tự mình thao tác và tương tác với môi trường, tâm trí của trẻ dần dần phát triển và xây dựng những khái niệm có ý thức một cách độc lập.

Montessori tin rằng người lớn và giáo viên không can thiệp sâu vào quá trình này mà chỉ hỗ trợ bằng cách chuẩn bị một môi trường phù hợp và khuyến khích trẻ tự do khám phá. Khi bước vào Casa ở độ tuổi khoảng ba, trẻ đã có khả năng giao tiếp bằng ngôn ngữ của mình, nhưng vẫn còn tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong việc học hỏi từ vựng và cấu trúc ngôn ngữ. Trẻ ở giai đoạn này đặc biệt nhạy cảm với ngôn ngữ và khao khát học hỏi những từ mới, nhờ vào sự kết hợp giữa kỹ năng vận động và khả năng tư duy.

“Trong các từ kéo dài đến các phần của lời nói và trẻ em trong khoảng từ 5 đến 7½ -8 thể hiện sự mãnh liệt quan tâm đến ngữ pháp và ngữ pháp đồng bộ và ngữ pháp đồng bộ và cú pháp khi tâm trí hấp thụ mờ dần ở cuối mặt phẳng đầu tiên và chúng tiếp cận các từ với một lý trí” Montessori, (1916) Phương pháp Montessori nâng cao, Tập 2,Trang 8-9, Clio, 1965

Giai đoạn nhạy cảm đối với ngôn ngữ: Trong phương pháp Montessori, giai đoạn từ sơ sinh đến sáu tuổi được coi là thời điểm "nhạy cảm" đối với sự phát triển ngôn ngữ. Đây là lúc trẻ có sự tiếp thu mạnh mẽ và hứng thú đặc biệt với ngôn ngữ. Trẻ không chỉ phát triển khả năng nhận biết từ vựng mà còn hiểu sâu hơn về các yếu tố ngữ pháp và cú pháp, từ đó tăng cường khả năng giao tiếp và diễn đạt. Quá trình học hỏi này diễn ra một cách tự nhiên, không ép buộc, và trẻ cảm nhận niềm vui từ việc khám phá những gì ngôn ngữ mang lại.

Phát triển tư duy ngôn ngữ: Ở độ tuổi này, trẻ bắt đầu nhận ra rằng hình ảnh và thực tế không nhất thiết phải giống nhau, trẻ có thể phân biệt rõ ràng giữa hình ảnh biểu tượng và thế giới thực. Chúng học cách gọi tên những vật thể xung quanh và sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt suy nghĩ của mình. Qua việc đặt câu hỏi như "Cái này là gì?" hoặc "Cái này dùng để làm gì?", trẻ dần hình thành khả năng khám phá và mô tả thế giới bằng lời nói. Cùng với đó, trẻ cũng bắt đầu hiểu các khái niệm so sánh như "dài", "dài hơn", "dài nhất", giúp mở rộng khả năng tư duy trừu tượng.

Phát triển kỹ năng đọc và viết: Một trong những đặc điểm nổi bật của phương pháp Montessori là việc trẻ được chuẩn bị cho kỹ năng viết trước khi học đọc. Montessori tin rằng viết là một biểu hiện tự nhiên và vui vẻ của trẻ khi chúng đã sẵn sàng. Trẻ sẽ được học cách viết thông qua các hoạt động xúc giác như dò theo các chữ cái nhám, sử dụng hộp cát, hoặc tô khung sắt. Những hoạt động này giúp trẻ không chỉ học cách viết mà còn phát triển sự tinh chỉnh trong việc cầm bút và di chuyển bút. Việc học viết theo nét cong giúp trẻ hiểu rõ cách viết liền mạch và giúp tránh việc phải dừng lại quá nhiều khi viết, từ đó tạo điều kiện cho trẻ sáng tạo nghệ thuật chữ viết của mình

Chữ viết không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là phương tiện để trẻ thể hiện sự sáng tạo cá nhân. Montessori khuyến khích trẻ viết một cách tự nhiên, không bị giới hạn bởi các quy tắc cứng nhắc. Các hoạt động về ngôn ngữ và thực hành cuộc sống giúp trẻ phát triển khả năng phối hợp giữa não và tay, tạo ra sự kết nối chặt chẽ giữa trí tuệ và hành động.

Bùng nổ ngôn ngữ: Quá trình phát triển ngôn ngữ lên đến đỉnh điểm với "sự bùng nổ ngôn ngữ" – khi trẻ đột nhiên có thể viết, đọc và hiểu ngôn ngữ một cách tự nhiên và đầy hứng khởi. Điều này xuất hiện như một kết quả tất yếu của quá trình chuẩn bị kỹ lưỡng và sự hỗ trợ của môi trường Montessori. Khi trẻ đạt đến sự phát triển ngôn ngữ toàn diện, chúng cảm nhận được niềm vui thực sự từ việc giao tiếp và diễn đạt, cũng như khả năng sáng tạo thông qua ngôn ngữ.

Montessori đã từng nói rằng: “Một văn bản viết là kết quả tự nhiên, một sự bùng nổ của hoạt động vui vẻ”. Việc chuẩn bị về mặt tinh thần và kỹ năng vận động giúp trẻ tự tin bước vào thế giới ngôn ngữ, khám phá nó với sự yêu thích và đam mê.

“ Chúng ta chuẩn bị cho đứa trẻ gián tiếp không chỉ để viết mà còn viết thư pháp theo hai nguyên tắc cơ bản của nó - vẻ đẹp của hình thức ( bằng cách chạm vào những chữ cái đẹp) và thực thi mạnh mẽ ( bằng các bài tập điền vào số liệu)”. Montessori, (1916) Phương pháp Montessori nâng cao, Tập 2,Trang 8-9, Clio, 1965.

4. Toán học trong chương trình Montessori

Trong phương pháp Montessori, toán học không phải là những con số trừu tượng hay những phép tính khô khan. Thay vào đó, toán học được gắn liền với những trải nghiệm thực tế, đưa trẻ vào một thế giới của sự khám phá, nơi sự trật tự, logic và cảm giác về thế giới xung quanh dần trở nên rõ ràng và gần gũi. Qua mỗi giáo cụ, trẻ không chỉ học về toán mà còn nuôi dưỡng tình yêu đối với tư duy và trí tuệ.

Toán học trong từng hoạt động hàng ngày: Ngay từ những hoạt động đơn giản như rót nước, lau bàn, hay cắt hoa để cắm vào bình, trẻ đã bắt đầu học toán. Khi rót nước, trẻ phải tự mình ước lượng lượng nước vừa đủ để không tràn ra ngoài. Khi cắt hoa, trẻ phải tính toán chiều dài của cành sao cho vừa vặn với bình cắm. Đây không chỉ là những bài học về sự cẩn thận mà còn là cơ hội để trẻ thực hành các nguyên tắc toán học căn bản – ước lượng, đo lường và tổ chức. Thông qua những hoạt động giản đơn, toán học trở thành một phần tự nhiên trong cuộc sống của trẻ, giúp trẻ nhận ra toán học không phải chỉ tồn tại trong sách vở mà hiện diện trong mọi khía cạnh của thế giới xung quanh.

Trải nghiệm toán học thông qua sự vận động tinh tế: Những giáo cụ Montessori không chỉ giúp trẻ nhận thức về số lượng hay các phép tính mà còn rèn luyện sự khéo léo trong vận động. Khi trẻ cẩn thận mang và sắp xếp chuỗi hạt hay thả từng hạt vào các ống nghiệm, chúng không chỉ đếm mà còn học cách kiểm soát từng cử động. Sự phối hợp giữa tay và mắt, giữa tư duy và hành động, giúp trẻ tinh chỉnh khả năng vận động tinh và phát triển tư duy logic một cách hài hòa. Trẻ không chỉ học toán, mà còn cảm nhận và sống cùng toán học qua từng trải nghiệm vận động, làm cho tư duy toán học trở nên sinh động và tự nhiên hơn bao giờ hết.

Trật tự và tư duy logic trong toán học: Toán học trong Montessori là bài học về sự trật tự – mọi thứ trong vũ trụ đều có một logic nhất định. Các hoạt động toán học được sắp xếp từ đơn giản đến phức tạp, từ cụ thể đến trừu tượng, giúp trẻ dễ dàng nắm bắt các khái niệm. Khi trẻ lau bàn từ trái sang phải, hay khi rửa tay theo từng bước chính xác, trẻ đang học cách làm việc có trật tự và theo một trình tự hợp lý. Đây không chỉ là những kỹ năng sinh hoạt đơn thuần mà còn là những bài học về tư duy hệ thống – yếu tố quan trọng cho sự phát triển toán học sau này.

Toán học – cầu nối giữa tư duy và cuộc sống: Trong phương pháp Montessori, toán học không còn là những bài học tách rời khỏi cuộc sống mà trở thành cầu nối giúp trẻ hiểu và tổ chức thế giới xung quanh. Từ việc ước lượng nước để tưới cây cho đến việc sắp xếp các vật dụng theo kích thước, hình dạng, trẻ không chỉ học về toán mà còn học cách tư duy có hệ thống và logic trong mọi hành động của mình. Toán học không còn là một khái niệm xa lạ, mà trở thành ngôn ngữ giúp trẻ hiểu sâu hơn về thế giới, đồng thời khơi dậy trong trẻ niềm vui và sự đam mê với trí tuệ.

Maria Montessori đã từng nói: "Toán học không phải là sản phẩm của trí tưởng tượng mà là ngôn ngữ của vũ trụ." Và qua mỗi bài học, trẻ không chỉ học toán mà còn học cách tư duy, cảm nhận và kết nối với sự trật tự trong thế giới xung quanh – nền tảng cho sự trưởng thành toàn diện của trẻ